رانندگی بدون گواهینامه؛ تخلف ساده یا جرم جدی؟

۱. تعریف قانونی رانندگی بدون گواهینامه

طبق ماده ۷۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، رانندگی یا تصدی وسایل نقلیه موتوری بدون داشتن گواهینامه رسمی معتبر جرم تلقی می‌شود. این ماده قانون همچنین شامل مواردی است که:

فرد بدون هیچ گواهینامه‌ای پشت فرمان می‌نشیند،

یا شخص به حکم دادگاه ممنوعیت رانندگی دارد اما باز هم رانندگی می‌کند.

در حقیقت، قانون‌گذار صراحتاً تأکید کرده که گواهینامه رانندگی مجوز قانونی برای رانندگی است و نبود آن به معنی عدم صلاحیت قانونی برای استفاده از وسایل نقلیه موتوری است.

 ۲. مجازات رانندگی بدون گواهینامه

قانون دو نوع مجازات برای رانندگی بدون گواهینامه در نظر گرفته است:

 الف) مجازات کیفری (مجازات تعزیری)

بر اساس ماده ۷۲۳:

بار اول: حبس تعزیری تا ۲ ماه یا جزای نقدی تا ۳۳,۰۰۰,۰۰۰ ریال (بسته به نظر قاضی) یا هر دو مجازات هم‌زمان.

تکرار جرم: در صورت ارتکاب مجدد، مجازات حبس تا ۲ تا ۶ ماه خواهد بود.

این یعنی رانندگی بدون گواهینامه فقط به یک جریمه ساده خلاصه نمی‌شود؛ ممکن است فرد، حتی برای بار اول، وارد پرونده کیفری شده و الزاماً به دادگاه معرفی شود.

 ب) اجرای قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی

علاوه بر مجازات کیفری فوق، ماده ۱۰ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی نیز صراحت دارد که:

اگر فرد بدون گواهینامه رانندگی کند، پلیس راهنمایی و رانندگی وسیله نقلیه را متوقف کرده و راننده را به مرجع قضایی معرفی می‌کند. 

این نقطه مهمی است: در کنار مجازات کیفری در قانون مجازات اسلامی، قانون راهنمایی و رانندگی نیز برای پلیس نقش اجرایی قوی‌تری قائل شده است.

 ۳. چه چیزی «گواهینامه معتبر» است؟

قانون به گواهینامه‌ای که به‌صورت قانونی صادر شده باشد و برای نوع وسیله نقلیه‌ای که فرد رانندگی می‌کند نیز صلاحیت داشته باشد اعتبار می‌دهد. مثلاً:

✔ داشتن گواهینامه رانندگی برای رانندگی با خودرو سواری مورد قبول است

✔ اما اگر شخص با گواهینامه پایه‌ پایین بخواهد وسیله نقلیه سنگین یا موتورسیکلت را براند، قانون آن را رانندگی بدون صلاحیت قانونی تلقی می‌کند و مجازات تشدید می‌شود (چون گواهینامه مناسب آن وسیله را ندارد).

در واقع، موضوع فقط گواهینامه داشتن یا نداشتن نیست، بلکه نوع گواهینامه و تطابق آن با وسیله نقلیه نیز اهمیت دارد.

 ۴. تبعات حقوقی و کیفری بیشتر

 الف) در صورت بروز حادثه

اگر راننده فاقد گواهینامه باعث تصادف شود و منجر به خسارت، جرح یا فوت شود:

در کنار مجازات جرم رانندگی بدون گواهینامه، مسئولیت حقوقی و پرداخت دیه و خسارت به قربانی یا خانواده او به‌عهده متهم خواهد بود.

فقدان گواهینامه در این موارد معمولاً یکی از عوامل تشدید‌کننده در محاکم محسوب می‌شود.

در نتیجه، تبعات حادثه وقتی فرد فاقد گواهینامه پشت فرمان است، چند برابر سنگین‌تر می‌شود.

 ب) بیمه‌نامه و پرداخت خسارت

در بسیاری از موارد شرکت‌های بیمه اگر مشخص شود راننده بدون گواهینامه بوده، ممکن است از پرداخت خسارت خودداری کند و تمام هزینه‌های حادثه را بر عهده راننده متخلف بگذارد. این یعنی حتی اگر در تصادف نظر کارشناسی به نفع طرف مقابل باشد، بیمه این موضوع را نادیده می‌گیرد.

 ۵. آمار و هشدار پلیس

پلیس راهور اعلام کرده که در سال‌های اخیر ده‌ها هزار نفر به دلیل رانندگی بدون گواهینامه به مراجع قضایی معرفی شده‌اند؛ این موضوع به‌ویژه میان جوانان و نوجوانان رایج‌تر است و تبعات اجتماعی و حقوقی سنگینی دارد.

 جمع‌بندی

رانندگی بدون گواهینامه در ایران:

✔ جرم کیفری محسوب می‌شود و برای آن مجازات حبس و جزای نقدی تعیین شده است.

✔ در کنار مجازات کیفری، پلیس مطابق قانون تخلفات رانندگی برخورد اجرایی می‌کند.

✔ اگر حادثه رخ دهد، تبعات حقوقی و مالی بسیار سنگین‌تر خواهد بود.

✔ بیمه‌ها ممکن است در چنین شرایطی خسارت ندهند یا پس از پرداخت از راننده مطالبه کنند.

در نتیجه، داشتن گواهینامه معتبر قبل از رانندگی نه فقط یک توصیه، بلکه الزام قانونی است که بی‌توجهی به آن می‌تواند پیامدهایی جدی برای جان، مال و آینده فرد داشته باشد.